آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی عصر امروز طی سخنانی در همایش بین المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم که در مدرسه علمیه امام کاظم (ع) برگزار شد، با اشاره به حدیث «العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس» گفتند: این روایت ناظر بر ویژگی برجسته علما و مجتهدان دوران‌شناس است و آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مصداق کامل این حدیث شریف بودند.
ایشان با مروری بر تاریخ حوزه‌های علمی شیعه افزودند: اولین حوزه حدیث و فقه در مدینه و پس از پیامبر اکرم (ص) شکل گرفت و تا واقعه فخ، مرکز تربیت عالمان بزرگی مانند عبدالله بن عباس، ابی بن کعب و عبدالله بن مسعود بود. با ورود مروانیان، این رونق کاهش یافت اما در عصر امام باقر (ع) و امام صادق (ع) احیا شد و شاگردان آنان این مسیر را ادامه دادند.
حضرت آیت الله سبحانی همچنین گفتند: حوزه دوم در مسجد کوفه شکل گرفت؛ جایی که شاگردان امام باقر (ع) و امام صادق(ع) در آن به تدریس فقه و حدیث پرداختند. پس از آن، با انتقال جبری امام رضا (ع) به خراسان، سومین حوزه شیعی در این منطقه پایه‌گذاری شد که نقش مهمی در ترویج معارف اسلامی ایفا کرد.
ایشان حوزه علمیه قم را ادامه دهنده این مسیر نورانی برشمرده و بیان داشتند: از زمان ورود اشعریان به قم، این شهر به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های علمی و فقهی شیعه تبدیل شد. بزرگان بسیاری همچون محمد بن احمد بن یحیی اشعری و احمد بن ابی‌عبدالله برقی از عالمان بزرگ آن دوره بودند.
حضرت آیت‌الله سبحانی با اشاره به دوران افول حوزه قم در قرن هفتم هجری به دلیل حمله مغول، به زمینه های احیای مجدد این حوزه در عصر صفویه و اوج‌گیری آن در قرن یازدهم با حضور چهره‌هایی چون شیخ بهایی، ملاصدرا، فیض کاشانی و فیاض لاهیجی پرداختند.
ایشان قرن سیزدهم را دوران درخشش میرزای قمی در قم دانسته و درباره قرن چهاردهم اظهار داشتند: در این قرن، مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری با درک عمیق از نیازهای زمانه، دو دوره حوزه علمیه را در اراک بنیان نهاد و در نهایت با دعوت علمای قم، حوزه علمیه این شهر را بازتأسیس کرد.
معظم له همچنین افزودند: حاج شیخ با دوری از جناح‌گرایی در جریان مشروطه، نشان داد تنها دغدغه‌اش حفظ حوزه و تربیت عالمان دین است. ایشان معتقد بود در شرایط تلاطم سیاسی، باید سنگر دین و مرجعیت را با تربیت عالم و مبلغ حفظ کرد.
حضرت آیت‌الله سبحانی در پایان با اشاره به آثار علمی مرحوم حاج شیخ، از جمله کتاب صلاه و اصول ایشان گفتند: مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی، حاج شیخ را عالمی می‌دانست که در عبارات کوتاه، بیشترین معارف را منتقل می‌کرد. همچنین آیت‌الله سید محسن جبل عاملی در کتاب «اعیان‌الشیعه» به ویژگی‌های زهد، دقت و زمان‌شناسی حاج شیخ تأکید کرده که همه این ها برای ما بسیار درس آموز است.
