زیارتگاه چک چک یزد یا پیر سبز مهمترین زیارتگاه زرتشتیان است. هر سال از ۲۴ تا ۲۷ خردادماه، زرتشتیان ایرانی و هندی و سایر کشورها به اینجا می آیند تا خودشان را به مراسم برسانند.
- ساختمان زیارتگاه چک چک
- پیشینه زیارتگاه چک چک
- پارس بانو (پیربانو)
- نیک بانو (چک چک)
- نازبانو (پیرنارکی)
- بی بی شهربانو
- پیر هریشت
- متن تابلوی نصب شده در چک چک
- مراسم زرتشتیان در چک چک یزد
زیارتگاه چک چک یزد یا پیر سبز مهمترین زیارتگاه زرتشتیان است. هر سال از ۲۴ تا ۲۷ خردادماه، زرتشتیان ایرانی و هندی و سایر کشورها به اینجا می آیند تا خودشان را به مراسم برسانند. زرتشتیان در این مراسم به دعا، نیایش همگانی، خواندن اوستا و نیایش اهورامزدا، پختن نذری، روشن کردن شمع و عود و آتش، خواندن سرودهای شاد و … مشغول می‌شوند. این مراسم به خاطر عظمتش به «حج زرتشتیان» مشهور شده و فقط زرتشتیان می توانند در این مراسم شرکت کنند.
«چک چک» محل ناپدید شدن نیک بانو، دختر یزدگرد سوم است. می گویند نیک بانو، به این کوه فرار کرده و با سپاه رو در رو می شود. بنابراین با عجله و با ترس و گریه از کوه بلند و خشکی بالا می رود. اما سپاه به قدری به او نزدیک می شود که به راحتی می توانست ایشان را دستگیر کند. در این لحظه بود که نیک بانو آهی از دل می کشد و نگاهی به کوه می اندازد و می گوید:
مرا چون مادری مهربان در آغوش خود بگیر …
بعدها گویند که چوپانی او را در خواب می بیند و نیک بانو به او می گوید تا بنای پیر سبز یا همان زیارتگاه چک چک را به یاد او بنیان گذارند.
گفته می‌شود نام «چک چک» یا «چک چکو» برگرفته از صدای قطره‌های آبی است که از دل صخره‌ای میچکد و اکنون به درون یک منبع ذخیره هدایت می‌شود.
در زیارتگاه، درخت چنار تنومندی است که شاید قدمت تاریخی آن از هزار سال بالاتر باشد و چوب عصایی بوده که نیک بانو به همراه داشته و در حین غایب شدن آن را به شکاف کوهی زد. عصا بر اثر رطوبت آب شیرینی که از کوه می چکد سبز شده و امروز آن چنار به عصای پیر معروف است.
ساختمان زیارتگاه چک چک
ساختمان زیارتگاه شامل پنج طبقه است که بصورت نامنظم روی هم قرار گرفته اند. زیارتگاه چک چک ۳۶۰ پله دارد. شما باید پله ها را در مسیری پیچ در پیچ بالا بروید تا به زیارتگاه برسید. زرتشتیان با تحمل خستگی صعود از پله ها، رنج و محنت نیک بانو، در پناه آوردن به این کوه را گرامی می دارند.
در بین این پیاده راه، جملاتی از اوستا در تقدیس اهورا مزدا و کلمات زرتشت و تذکراتی به رعایت پوشش سنتی برای بانوان و دوشیزگان قرار گرفته است.
در انتهای راه به ورودی زیارتگاه می رسید. ورودی بصورت دهانه غاری است که به دست بشر ساخته شده است. عبادتگاه به دو بخش تقسیم شده. یک بخش ویژه زرتشتیان و یک بخش برای غیر زرتشتیان. آداب و شرایط حضور در اماکن مقدس، در همه ادیان وجود دارد و مختص به دین اسلام نیست. ودین اسلام هم مستثنی نیست!
پیشینه زیارتگاه چک چک
قدمت پیدایش زیارتگاه چک چک، به دوره ساسانیان بر می گردد که در تابلوی نصب شده در محل زیارتگاه به آن اشاره شده است. در این تابلو نوشته شده:
بر اساس مستندات تاریخی و مذهبی به یادگار مانده، در دوران یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی، چون اوضاع ایران رو به وخامت می رفته یزدگرد سوم فکری اندیشیده که خاندان خود را از مدائن به منطقه امنی کوچ دهد، از اینرو به دستور وی شهری با استحکامات حصار و برج و خندق، تاسیس شد. این شهر هسته اصلی شهر یزد را تشکیل می دهد و امکان دارد اسم یزد از یزدگرد به یادگار مانده باشد.
بعد از سقوط سلطنت یزدگرد سوم و کشته شدنش به دست آسیابانی در خراسان خانواده یزدگرد از یزد کوچ کرده و هر یک به سویی متواری شدند.
فرزندان یزدگرد سوم در آغوش کوه ها
پارس بانو (پیربانو)
پارس بانو به سمت غربی عقدا به زرجوع رسیده و در کوهی غایب شده که شکاف سنگی در زیارتگاه می باشد و آن را محل غایب شدن پارس بانو می دانند و در زمان سابق لباس مقنعه مانندی در شکاف سنگ ظاهر بوده که آن را برای تبرک کنده اند و حفظ نموده اند.
نیک بانو (چک چک)
نیک بانو به سمت شرقی اردکان در کوهی در ۳۷کیلومتری این شهر که به کوه چک چک معروف است فرار می‌کند و در آنجا غایب شده و آثار لباس مقنعه مانندی در شکاف سنگ کوه ظاهر بوده که آن را برای تبرک کنده اند. امروز محل مزبور زیارتگاه عموم زرتشتیان می باشد.
گویند که در حین طی مسیر به سمت کوهی در ۳۷ کیلومتری شرق اردکان با سپاه دشمن رو در رو می شود. بنابراین با عجله و با ترس و گریه از کوه بلند و خشکی بالا می رود.
اما دشمن به قدری به او نزدیک می شود که به راحتی می توانست ایشان را دستگیر کند. در این لحظه بود که این بانوی پاکدامن آهی از دل می کشد و نگاهی به کوه می اندازد و می گوید:
مرا چون مادری مهربان در آغوش خود بگیر و از دست دشمنانم برهان….
نازبانو (پیرنارکی)
نازبانو (نارکی) به سمت جنوب یزد متواری و در کوه تیجنگ غایب شده که آثار زیارتگاه در آنجا موجود می باشد.
روایت می کنند که در این محل ساختمانی کاخ گونه وجود داشته که یزدگرد سوم هنگام تفریح و شکار در آن به استراحت می پرداخته و گاهی اوقات دخترش «نازبانو» خواهر «شهربانو»_همسر امام حسین(ع)_ شاهزاده یزدی که عروس پادشاه پارس بود نیز همراه وی بوده است.
این مکان در روزهای ۱۲ تا ۱۶ مرداد هر سال محل تجمع اختصاصی زرتشتیان و اجرای مراسم مخصوص آنان است. در سایر اوقات و خصوصاً فصل بهار هم زرتشتیان و هم پیروان مذاهب دیگر جهت زیارت و تفریح به این محل روی می آورند. همچنین در کنار آن سروی وجود داشته که عمر آن را تقریباً ۴۰۰ سال می دانند.
بی بی شهربانو
این بانوی بهشتی پیوند دهنده اسلام با ایرانیان است. هرمزان و شهربانو پسر و دختر بزرگ یزدگرد در حین فرار، اسیر شده و در عربستان مورد عنایت امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام قرار گرفتند. شهربانو به همسری پیشوای سوم شیعیان، امام حسین علیه السلام در می آید و امام چهارم شیعیان، امام سجاد علیه السلام را به دنیا می آورد. بنا به گزارش‌های تاریخی شهربانو هنگام تولد امام سجاد علیه السلام از دنیا رفته است. با این حال، گفته شده وی در واقعه کربلا حضور داشته و پس از شهادت امام حسین علیه السلام به ری رفته و در آنجا در کوهی ناپدید شده است.
بر اساس حکایتی عامیانه، شهربانو پس از شهادت امام حسین علیه السلام بر ذوالجناح سوار می‌شود، دشمن وی را تعقیب می‌کند، وی به کوهی در اطراف ری می‌رسد، از خدا کمک می‌طلبد ولی به جای اینکه بگوید یا هو مرا دریاب، می‌گوید یا کوه مرا دریاب، کوه شکافته می‌شود و او در دل کوه می‌رود.
پیر هریشت
مروارید (هریشت به معنی خدمه بزرگان)، خادمه خاندان یزدگرد سوم بوده و همراه با آنان از یزد متواری شد. مروارید با نیک بانودر بیابان وداع نموده و نیک بانو به سمت شرقی اردکان فرار کرد و مروارید (پیر هریشت) نیز در کوه معروف هریشت در ۱۷ کیلومتری شمال اردکان غایب گردیده که دارای زیارتگاه زرتشتیان برای زیارت مشرف می شوند که روانشاد رستم بلیوانی از طرف ا نجمن زرتشتیان شریف آباد آنها را به عنوان تولیت به ثبت رسانده و چندین سال است که سرپرستی زیارتگاه های سه گانه یاد شده با انجمن زرتشتیان شریف آباد اردکان است.
متن تابلوی نصب شده در چک چک
منبع مطالب بالا، متن تابلویی است که بزرگان زرتشتی در محل زیارتگاه چک چک نصب کرده اند. متن کامل تابلو از این قرار است:
زیارتگاه چک چک
بطوری که در سندات تاریخی و مذهبی به یادگار مانده، در دوران یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی، چون اوضاع ایران رو به وخامت میرفته. یزدگرد سوم فکری اندیشیده که خاندان خود را از مدائن به یزد که نسبتا منطقه امنی بوده کوچ دهد، از اینرو به دستور وی شهری با استحکامات آنروز (حصار و برج و خندق) برای محافظت تهیه و خاندان خود را از مدائن به یزد کوچ داده و امکان دارد اسم یزد از یزدگرد به یادگار مانده باشد.
پسران یزدگرد به نامهای هرمزان و اردشیر و دختران به نامهای شهربانو، پارس بانو، مهربانو، نیک بانو و نازبانو بوده اند. همسرش به نام کتایون و خدمه به نام مروارید (هریشت به معنی خدمه بزرگان) بوده که بعد از سقوط سلطنت یزدگرد و کشته شدن وی در آسیابانی در خراسان و با شایع شدن چنین خبری عائله یزدگرد از محل یزد وداع نموده و هر یک به سویی به اطراف یزد متواری شدند. هرمزان و شهربانو پسر و دختر بزرگ یزدگرد در حین متواری اسیر می شوند و در عربستان مورد عنایت پیشوای اسلام قرار گرفتند.
پارس بانو و مهربانو به سمت شمال غربی یزد فراری شده و در حدود ارجنان از هم وداع نموده و مهربانو به سوی عقدا گریزان بوده که بر اثر بی غذایی و رنج راه در عقدا درگذشته و در گوشه باغی در عقدا که به مزرعه مهر معروف است شمعی روشن می نمایند و مردم آن سامان آن را محل مهربانو می دانند. پارس بانو به سمت غربی عقدا به زرجوع رسیده و در کوهی غایب شده که شکاف سنگی در زیارتگاه می باشد و آن را محل غایب شدن پارس بانو می دانند و در زمان سابق لباس مقنعه مانندی در شکاف سنگ ظاهر بوده که آن را برای تبرک کنده اند و حفظ نموده اند.
نیک بانو (چُک چُک) با مروارید (هریشت) در بیابان وداع نموده و نیک بانو (چُک چُک) به سمت شرقی اردکان در کوهی در ۳۷کیلومتری اردکان که به کوه چک چک معروف است غایب گردیده و آثار لباس مقنعه مانندی در شکاف سنگ کوه ظاهر بوده که آن را برای تبرک کنده اند و امروز محل مزبور زیارتگاه عموم زرتشتیان می باشد. در زیارتگاه درخت چنار تنومندی است که شاید قدمت تاریخی آن از هزار سال به بالا باشد و چوب عصای چناری بوده که نیک بانو (پیر سبز) به عنوان عصا همراه داشته و در حین غایب شدن آن را به شکاف کوهی زد که بر اثر رطوبت آب شیرینی که از کوه میچکد سبز شده و امروز آن چنار به عصای پیر معروف است.
مروارید (پیر هریشت) نیز در کوه معروف هریشت در ۱۷ کیلومتری شمال اردکان غایب گردیده که دارای زیارتگاه زرتشتیان برای زیارت مشرف می شوند که روانشاد رستم بلیوانی از طرف ا نجمن زرتشتیان شریف آباد آنها را به عنوان تولیت به ثبت رسانده و چندین سال است که سرپرستی زیارتگاه های سه گانه یاد شده با انجمن زرتشتیان شریف آباد اردکان است.
نازبانو (نارکی) به سمت جنوب یزد متواری و در کوه تیجنک غایب شده که آثار زیارتگاه در آنجا موجود می باشد. اردشیر پسر کوچک یزدگرد به همراه مادرش کتایون به سمت شرقی یزد متواری که کتایون در خرابه آن زمان در پشت حصار یزد که امروز در خود شهر یزد واقع و به نام (ستی پیر) معروف است پناه برده و غایب شده که تعقیب کنندگان در خرابه مزبور جز چاهی که قالب آن پر از آب به نظرشان می رسیده چیزی دیگر ندیده و رفتند و آن محل هم بنام زیارتگاه معروف است. اردشیر نیز از مادرش جدا شده و در بیابان و کوه های سمت شرقی و به عبادت دسته جمعی بیاد درگذشتگان و شهدا با خواندن اوستا کلام اهورایی به درگاه پروردگار یکتا می پردازند و شاید با در نظر گرفتن تاریخ یزدگردی که ۱۳۶۷ خورشیدی می باشد و آن را تاریخ تخت نشستن یزدگرد سوم می دانند با این حساب می توان تاریخ وقوع غایب شدن اولادان یزدگرد در تاریخ ۱۳۵۸ سال پیش حساب نمود.
مراسم زرتشتیان در چک چک یزد
هر سال از ۲۴ تا ۲۷ خردادماه، زرتشتیان از سرتاسر جهان به زیارتگاه چک چک می آیند. زرتشتیان در این مراسم به دعا، نیایش همگانی، خواندن اوستا و نیایش اهورامزدا، پختن نذری، روشن کردن شمع و عود و آتش، خواندن سرودهای شاد و … مشغول می‌شوند. این مراسم به خاطر عظمتش به «حج زرتشتیان» مشهور شده و فقط زرتشتیان می توانند در این مراسم شرکت کنند.
جشن مهرگان یکی دیگر از روزهایی است که زرتشتیان در زیارتگاه چک چک جمع می‌شوند و با پوشیدن لباس‌های ارغوانی، به مدت ۶ روز به جشن و پایکوبی مشغول می‌شوند.
سیزده‌به‌در هم روز خاصی است که فقط پیروان زرتشت اجازه ورود به زیارتگاه را دارند.
جالب است بدانید که مانند پیروان سایر مذاهب که زیارتگاه‌هایشان را مقدس و متبرک می‌دانند، عروس و دامادهای پیرو زرتشت هم با حضور در این زیارتگاه، زندگی جدیدشان را آغاز و متبرک می‌کنند.
